Τα σπήλαια στο Απήδημα

Ανασκαφικές εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί σε τέσσερα σπήλαια (Α,Β,Γ και Δ) στη θέση Απήδημα, η οποία έχει δώσει ανθρώπινααπολιθώματα έξι έως οκτώ διαφορετικών ατόμων, εξαιρετικής ανθρωπολογικής σημασίας.

Σπήλαιο Α

Στη σύγχρονη εποχή, η ανύψωση της θαλάσσιας στάθμης είχε ως αποτέλεσμα την κατάκλιση των χαμηλότερων στρωματογραφικών οριζόντων στο Απήδημα, ενώ στη σπηλιά Α η διάβρωση των στρωμάτων είχε φτάσει στο επίπεδο των ανθρώπινων κρανίων ΛΑΟ 1/Σ1 και ΛΑΟ 1/Σ2. Το πρώτο από αυτά είχε ήδη διαβρωθεί κατά το ήμισυ όταν εντοπίσθηκε το 1978 σε φυσική τομή του σπηλαίου, μέσα στην οποία διακρινόταν ενσωματωμένα τα κρανιακά του ευρήματα. Στο δεύτερο κρανίο υπολειπόταν η διάβρωση κρούστας, πάχους μόλις λίγων χιλιοστών, πριν τη φυσική του αποκάλυψη και την επακόλουθη καταστροφή του.

Ο εντοπισμός του διαβρωμένου από τη θάλασσα ανθρώπινου κρανίου υπήρξε το έναυσμα για τις σχετικές έρευνες στο Απήδημα.Στη διάρκεια εργασιών αποκόλλησης των κρανιακών ευρημάτων διαπιστώθηκε η παρουσία και δεύτερου- καλύτερα διατηρημένου- κρανίου που βρισκόταν στην ίδια εσοχή του τοιχώματος της σπηλιάς, δίπλα στο αρχικό.

Ο εργαστηριακός καθαρισμός αυτού του δεύτερου κρανίου έδειξε ότι άνηκε σε μορφή παλαιότερη του Homo sapiens. Σύμφωνα με την ανθρωπολογική διαμόρφωσή του και το διαθέσιμο χρονολογικό πλαίσιο για την ηλικία του, είχε υποστηριχτεί ότι αυτό πρέπει να ανήκει σε μορφή προ-Νεάντερταλ, δηλαδή χρονικά προγενέστερη και φυλογενετικά προγονική του κλασικού Νεάντερταλ, ο οποίος έζησε στο χώρο της Ευρώπης πριν από 100 έως 40 χιλιάδες χρόνια.

Σπήλαιο Γ

Στους ανώτερους παλαιολιθικούς ορίζοντες του Απηδήματος βρέθηκαν παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα που ανήκουν σε απολιθωμένες μορφές του Homo sapiens. Το πιο σημαντικό από αυτά ήταν ο σκελετός νεαρής γυναίκας, ηλικίας περίπου είκοσι ετών, που είχε ενταφιαστεί στην είσοδο της σπηλιάς Γ.

Η νεαρή γυναίκα -την οποία αποκαλούμε Κανέλα- είχε εναποτεθεί στο αριστερό πλευρό με το πρόσωπο στραμμένο προς τον εξωτερικό χώρο της σπηλιάς και τα κάτω άκρα διπλωμένα. Ως υποστήριγμα της κεφαλής του ατόμου είχε χρησιμοποιηθεί ορθογώνια πλακοειδής πέτρα, ενώ εμπρός από τα πόδια της βρέθηκε τοποθετημένη μια βαριά δισκοειδής πέτρα. Κάτω από την επίπεδη βάση της φαίνεται πως είχε ''φυλαχτεί'' αριθμός οστέινων ευρημάτων, ανάμεσα στα οποία ακέραιη κνήμη νεαρού ελαφιού, προφανώς προσφορά τροφής για το τελευταίο ταξίδι της νεκρής.

Τέλος, στην περιοχή του θώρακα της νεκρής εντοπίστηκαν σαράντα-τρία, τεχνητά τρυπημένα, μικροσκοπικά θαλάσσια κοχύλια του είδους Nassaneritea, τα οποία πρέπει να αποτελούσαν, προσεκτικά επιλεγμένα, διακοσμητικά στοιχεία περιδέραιου της νεαρής γυναίκας.

Στην Ελλάδα το παλαιότερο δείγμα του Homo sapiens της Ευρασίας

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Tuebingen  της Γερμανίας και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) εντόπισαν κρανίο του ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου ηλικίας 210.000 ετών. Η ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από 1) την κ. Μυρσίνη Κουλούκουσα, Αν. καθηγήτρια και Διευθύντρια του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, 2) τον κ. Βασίλη Γοργούλη και Διευθυντή του Εργ. Ιστολογίας- Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, και 3) την κ. Κατερίνα Χαρβάτη, Καθηγήτρια στο κέντρο Ανθρώπινης Εξέλιξης και Παλαιοπεριβάλλοντος  Sennckenberg στο Πανεπιστήμιο Tuebιngen της Γερμανίας, κατόπιν εφαρμογής καινοτόμων μεθόδων, συμπεριλαμβανομένης της εικονικής ανακατασκευής των κατεστραμμένων τμημάτων των κρανίων, διεξήγαγε πολυάριθμες συγκρίσεις με άλλα ανθρώπινα απολιθώματα και χρησιμοποίησε μία υψηλής ακρίβειας ραδιομετρική μέθοδο χρονολόγησης προκειμένου να καθορίσει την ηλικία των δύο κρανίων [Απήδημα 1 (ΛΑΟ1/Σ1) και Απήδημα 2 (ΛΑΟ1/Σ2)]. Το ανθρώπινο απολίθωμα του κρανίου, Απήδημα 1, προέρχεται από το ομώνυμο σήλαιο της Πελοποννήσου και ανευρέθη, όπως αναφέρεται παραπάνω, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 μαζί με ένα άλλο ανθρώπινο απολίθωμα κρανίου, Απήδημα 2, κατά τη διάρκεια ερευνών διενεργούμενων από το Μουσείο Ανθρωπολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Η ενδελεχής ανάλυση του απολιθώματος του κρανίου Απήδημα 1 απέδειξε ότι είναι το παλαιότερο αντιπροσωπευτικό δείγμα σύγχρονου ανθρώπου (Homo sapiens) στην Ευρασία, καθώς χρονολογείται ότι είνια 210.000 ετών, σχεδόν 150.000 παλαιότερο συγκριτικά με τα έως τώρα ανακαλυφθέντα στην Ευρώπη παλαιότερα δείγματα του σύγχρονου ανθρώπου. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι οι παλαιότεροι σύγχρονοι άνθρωποι εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς άλλες γεωγραφικές περιοχές, και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, πολύ νωρίτερα από ότι πίστευαν οι επιστήμονες μέχρι πρόσφατα. Το απολίθωμα του κρανίου Απήδημα 2 αποδίδεται σε Νεάντερνταλ και είναι περίπου 170.000 ετών. Η ανακάλυψη αυτή αναμένεται να αλλάξει τις θεωρίες για τη διασπορά του σύγχρονου ανθρώπου και την παρουσία του στην Ευρώπη  και την  Ασία. Τα αποτελέσματα της εργασίας αυτής δημοσιεύθηκαν στο διεθνές έγκριτο περιοδικό Nature και η σημασία του αναδεικνύεται με ειδική αναφορά του περιοδικού (Article comment).

Δημοσίευση: Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia

Katerina Harvati, Carolin Roding, Abel M. Bosman, Fotios A. Karakostis, Rainer Grun, Chris Stringer, Panagiotis Karkanas, Nicholas C. Thomson, Vassilis Koutoulidis, Lia A. Moulopoulos, Vassilis G. Gorgoulis & Mirsini Koukoukoussa, Natute 571, 500-504, 2019